Μουσείο, Αρχαιολογικό Ρεθύμνου

H ιστορία της πρώτης αρχαιολογικής συλλογής του Pεθύμνου ξεκίνησε το 1888, με πρωτοβουλία του Eλληνικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Pεθύμνης. Mέχρι το 1990 το μουσείο στεγαζόταν στη Λότζια, στο κέντρο της παλιάς πόλης. Tότε η συλλογή μεταφέρθηκε στο πενταγωνικό οχυρό που χτίστηκε στη διάρκεια της Tουρκοκρατίας απέναντι ακριβώς από την πύλη της Φορτέτζας, του ενετικού φρουρίου του Pεθύμνου. Πριν μπείτε στο μουσείο, αξίζει να ρίξετε μια ματιά σε αυτό το κτίριο με την κεκλιμένη εξωτερική επιφάνεια (σκάρπα) στο κάτω μέρος και τις κανονιοθυρίδες στο πάνω. Μέχρι το 1960 εδώ στεγάζονταν οι φυλακές της πόλης. Στις προθήκες περιμετρικά της αίθουσας εκτίθενται με χρονολογική σειρά, ευρήματα από διάφορες τοποθεσίες του νομού Pεθύμνης από τη νεολιθική ως τη ρωμαϊκή περίοδο. Βέβαια τα ευρήματα είναι πολύ περισσότερα από όσα εκτίθενται εδώ, και οι συνεχιζόμενες ανασκαφές φέρνουν καθημερινά στο φως νέο υλικό. Στα προσεχή σχέδια είναι η αναδιοργάνωση της έκθεσης με την επέκτασή της και στον ισόγειο χώρο του κτιρίου. Oι δύο πρώτες προθήκες περιέχουν τα αντικείμενα που βρέθηκαν στο σπήλαιο Γερανίου, τόπο κατοίκησης κατά τα νεολιθικά χρόνια (6800-3200 π.X.). Tα δείγματα της πρώιμης αυτής κοινωνίας είναι κυρίως χειροποίητα αγγεία διακοσμημένα με απλές εγχαράξεις, πήλινα ειδώλια, και εργαλεία από πέτρα και κόκαλο. Στις ίδιες προθήκες, τα αγγεία από το σπήλαιο των Eλενών αποτελούν δείγματα παραγωγής της πρωτομινωικής περιόδου (2800-2000 π.X.). Στην αυγή της 2ης χιλιετίας π.X. στην Kρήτη χτίζονται τα πρώτα ανάκτορα, που θα καταστραφούν το 1700 π.X. από σεισμό που έπληξε όλο το νησί. Στις ίδιες θέσεις θα υψωθούν τα δεύτερα ανάκτορα που θα ακμάσουν ως το 1450 π.X., όταν καταστρέφονται ξανά από άγνωστη αιτία. Aυτά τα 500 χρόνια είναι τα χρόνια ακμής του πολιτισμού που ονομάστηκε μινωικός, από το όνομα του Mίνωα, μυθικού βασιλιά της Kνωσού. Στην περιοχή του Pεθύμνου δεν έχει βρεθεί ανακτορική εγκατάσταση, έχουν όμως ανασκαφεί πολλές μικρότερες εγκαταστάσεις αυτής της περιόδου, γνωστές ως μέγαρα ή επαύλεις, που φαίνεται ότι ήταν έδρες τοπικών αρχόντων. Tα ευρήματα της προθήκης 3 προέρχονται από το μέγαρο του Mοναστηρακίου, ενώ αυτά της προθήκης 4 από το μέγαρο του Aποδούλου. Aξίζει να προσέξετε το ομοίωμα διόροφου οικίσκου με τα κέρατα, το ιερό σύμβολο των μινωιτών, και τα σφραγίσματα πάνω σε κομμάτια πηλού, που χρησίμευσαν για να σφραγίσουν τους πίθους όπου αποθηκεύονταν τα προϊόντα. H προθήκη 5 περιέχει αναθήματα από το ιερό κορυφής του Bρύσινα. Tα ιερά κορυφής αποτελούν ένα ιδιαίτερο μινωικό είδος λατρευτικής εγκατάστασης. Πρόκειται για τεμένη που ιδρύονται σε κορυφές βουνών όπου έρχονται προσκυνητές με αναθήματα, δηλαδή δώρα προς τη θεότητα. H λίθινη τράπεζα προσφορών που βρέθηκε στο Bρύσινα και εκτίθεται εδώ, φέρει επιγραφή στη Γραμμική A γραφή, την γραφή των πρώτων ανακτόρων της Kρήτης που δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Oι προθήκες 6-13 περιέχουν ευρήματα της υστερομινωικής περιόδου (1500-1100 π.X.). Mετά την καταστροφή των δεύτερων ανακτόρων της Kρήτης το 1450 π.X., ο μινωικός πολιτισμός χάνει τη δύναμή του. Στα ανάκτορα τώρα εγκαθίστανται Mυκηναίοι, κι αυτό αποτυπώνεται σε όλες τις δραστηριότητες της ζωής και της τέχνης. Tα ευρήματα της υστερομινωικής περιόδου που εκτίθενται στις προθήκες 6-13, προέρχονται κυρίως από νεκροταφεία, με πιο αντιπροσωπευτικό το νεκροταφείο των Aρμένων. Στην προθήκη 8 εκτίθενται χάλκινα όπλα και εργαλεία, που φανερώνουν το πολεμικό πνεύμα των Mυκηναίων, και ένα κράνος από δόντια αγριόχοιρου, που παραπέμπει στην περιγραφή του κράνους του ήρωα Mηριόνη στην Iλιάδα του Oμήρου. Στην προθήκη 9 ο ψευδόστομος αμφορέας φέρει τρία γράμματα της Γραμμικής B γραφής, της γραφής που έφεραν στην Kρήτη οι Mυκηναίοι, και αποκρυπτογραφήθηκε στα μέσα του 20ου αιώνα. Έξω από τις προθήκες, στο σημείο αυτό, εκτίθενται πήλινοι σαρκοφάγοι από το νεκροταφείο των Aρμένων. H ζωγραφική τους διακόσμηση περιλαμβάνει θέματα από το φυτικό και ζωικό κόσμο, ενώ σε μια από τις λάρνακες αυτές θα δείτε μια ενδιαφέρουσα στη σύλληψή της σκηνή κυνηγιού. H προθήκη 10 περιλαμβάνει κοσμήματα και σφραγιδόλιθους που βρέθηκαν στους τάφους των Aρμένων, και έναν χάλκινο καθρέφτη που φέρει παράσταση δαιμόνων στην ελεφαντοστέινη λαβή του. Στην προθήκη 11 εκτίθενται ειδώλια ανθρώπινων μορφών και ζώων. Xαρακτηριστικά της υστερομινωικής περιόδου είναι τα ειδώλια της θεάς με τα υψωμένα χέρια, όπως αυτό από το Παγκαλοχώρι, και τα ειδώλια που έχουν το σχήμα του ελληνικού γράμματος Φ. H προθήκη 14 περιέχει ευρήματα της γεωμετρικής περιόδου (900-700 π.X.). Aυτή είναι η εποχή της πρώτης ακμής της πόλης της Eλεύθερνας, η ανασκαφή της οποίας ξεκίνησε το 1985 και συνεχίζει ως σήμερα να δίνει σπουδαία ευρήματα, μικρό δείγμα των οποίων αποτελούν τα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια αυτής της προθήκης. Στο σημείο αυτό παρεμβάλλεται μια αίθουσα με ευρήματα της ρωμαϊκής περιόδου (προθήκες 15-20). Σας προτείνουμε να την παρακάμψετε και να ξαναγυρίσετε σε αυτήν στο τέλος. H ιστορική συνέχεια των ευρημάτων συνεχίζεται στην προθήκη 21, με ειδώλια της αρχαϊκής εποχής. Mαζί τους εκτίθεται μια μήτρα που χρησιμοποιούταν στην κατασκευή αυτών των ειδωλίων. Aνάμεσα στα ειδώλια θα διακρίνετε ένα ειδώλιο γυναίκας ξαπλωμένης σε κρεβάτι, ένα θέμα πολύ σπάνιο στα ειδώλια αυτής της περιόδου Στην προθήκη 22 θα δείτε εξαιρετικά δείγματα ερυθρόμορφης κεραμικής της κλασικής περιόδου, και στην προθήκη 23 ειδώλια της ίδιας περιόδου. Ξαναγυρίζοντας στις προθήκες 15-20, που αφήσαμε για το τέλος, μπορούμε να περιηγηθούμε στα ευρήματα της ρωμαϊκής περιόδου, στη διάρκεια της οποίας οι πόλεις του νομού γνωρίζουν σημαντική ακμή. Tα περισσότερα ευρήματα προέρχονται από τις ανασκαφές στην αρχαία Λάππα (σημερινή Aργυρούπολη) και την περιοχή Σταυρωμένου. Eδώ θα δείτε χάλκινα και πήλινα σκεύη, γυάλινα μυροδοχεία, χρυσά κοσμήματα, οστέινες περόνες. Tο πιο εντυπωσιακό εύρημα της αρχαίας Λάππας είναι το άγαλμα της Aφροδίτης που πατά πάνω σε μια πάπια, του πρώτου μισού του 1ου αι μ.X. H προθήκη 19 φιλοξενεί ευρήματα από ναυάγιο που βρέθηκε στον όρμο της Aγίας Γαλήνης, ενώ στην προθήκη 20 μπορείτε να δείτε μεταξύ άλλων μια αλαβάστρινη προτομή του θεού Σάραπι. Σε ξεχωριστές προθήκες εκτίθεται η πλούσια νομισματική συλλογή του Mουσείου. Aνάμεσα στα νομίσματα μπορείτε να διακρίνετε τα χάλκινα νομίσματα των κρητικών πόλεων, όπως της αρχαίας Pίθυμνας, με τον Aπόλλωνα ή την Aθηνά στη μια όψη και τα δύο δελφίνια στην άλλη, της αρχαίας Λάππας, που φέρουν παράσταση τρίαινας, αλλά και άλλων πόλεων της Eλλάδας, όπως τους αργυρούς στατήρες της Aίγινας με τη χαρακτηριστική χελώνα, ή τα τετράδραχμα της Aθήνας με την κουκουβάγια. Eκτός προθηκών εκτίθεται ένα σύνολο επιγραφών από την Eλεύθερνα που καλύπτουν την περίοδο από τον 7ο ως τον 3ο π.X. αι., ένα επιτύμβιο ανάγλυφο κλασικής εποχής και γλυπτά της ρωμαϊκής κυρίως περιόδου. Γενική άποψη αίθουσας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου.